مراحل رشد جنین در طول دوران بارداری
مراحل رشد جنین در طول دوران بارداری به سه دوره سه‌ماهه تقسیم می‌شود. در سه‌ماهه اول، از هفته اول تا دوازدهم، تخمک بارور شده به جنین تبدیل می‌شود و اعضای اصلی بدن مانند مغز، قلب و اندام‌های حرکتی شکل می‌گیرند. در سه‌ماهه دوم، از هفته سیزدهم تا بیست و ششم، جنین رشد سریع‌تری دارد، استخوان‌ها قوی‌تر می‌شوند، حرکات جنین احساس می‌شود و اندام‌های حسی شروع به فعالیت می‌کنند. در سه‌ماهه سوم، از هفته بیست‌وهفتم تا تولد، جنین به رشد کامل خود می‌رسد، ریه‌ها تکامل می‌یابند و وزن و اندازه جنین برای زندگی خارج از رحم افزایش پیدا می‌کند. این فرآیند تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی بوده و سلامت مادر نقش مهمی در آن دارد.
مرحله تشکیل جنین در دوران بارداری
مرحله تشکیل جنین در دوران بارداری به فرآیندی گفته می‌شود که از لقاح تخمک و اسپرم آغاز شده و به تشکیل نطفه و آغاز رشد جنین منتهی می‌شود. این مرحله در سه بخش اصلی انجام می‌گیرد:
- لقاح (Fertilization):
- در این مرحله، اسپرم به تخمک در لوله‌های فالوپ متصل شده و یک سلول تخم (زیگوت) تشکیل می‌شود که حاوی مواد ژنتیکی از هر دو والد است.
- تقسیم سلولی و تشکیل بلاستوسیست:
- زیگوت به سرعت تقسیم می‌شود و سلول‌های چندگانه‌ای را تشکیل می‌دهد. این ساختار که به نام بلاستوسیست شناخته می‌شود، از لوله فالوپ به سمت رحم حرکت می‌کند و در دیواره رحم کاشته می‌شود.
- لانه‌گزینی (Implantation):
- بلاستوسیست به دیواره رحم متصل می‌شود و شروع به رشد می‌کند. در این مرحله، سلول‌های خارجی برای تشکیل جفت و سلول‌های داخلی برای تشکیل جنین تمایز می‌یابند.
این فرآیند معمولاً طی هفته اول تا دوم بارداری رخ می‌دهد و پایه‌گذار مراحل بعدی رشد و نمو جنین است.
چگونگی تنفس جنین در شکم مادر
- تبادل گاز جنینی در جفت رخ می دهد و انتشار دی اکسید کربن از طریق گرادیان فشاری و غلظتی از جفت به مادر واقع می شود .
- این امر به علت تمایل بیشتر هموگلوبین جنینی به اکسیژن و میزان هموگلوبین کلی بیشتر آن تسهیل می شود.
- کنترل عصبی عضلانی تنفس در رحم ایجاد می شود حرکات سبب رشد عضلات و اپی تلیوم تنفسی می شود بطوری که برای استفاده پس از زایمان حاضر است.
- در حوالی هفته ۲۰ سلول های آلوئلی نوع ۲ تولید سورفاکتانت می کند اگرچه میزان آن برای تنفس خارج رحمی تاهفته ۲۸-۲۴ کافی نیست. سورفاکتانت فشار مورد احتیاج باز کردن الوئل ها را در هنگام تنفس کاهش می دهد.
طی ثانیه های پس از زایمان طبیعی یا سزارین تغییرات ناگهانی فشار و درجه حرارت همراه با افزایش اکسید کربن و کاهش مقادیر اکسیژن نخستین تنفس را تحریک می کند. افزایش اکسیژن گیرنده های شیمیایی را در مرکز تنفس و عضلات موضعی را فعال و تنفس منظم غاز می شود. مایع آمنیون از ریه جذب می شود.
زمان تشکیل سیتم گوارش جنین
سیستم گوارش جنین در دوران بارداری از مراحل اولیه شکل می‌گیرد و به تدریج طی سه‌ماهه اول و دوم تکامل می‌یابد:
- هفته ۳ تا ۴ بارداری:
- سیستم گوارش جنین به شکل ابتدایی خود از یک لوله ساده و صاف به نام “لوله گوارشی اولیه” شروع می‌شود. این لوله در آینده به قسمت‌های مختلف سیستم گوارش تبدیل می‌شود.
- هفته ۵ تا ۶ بارداری:
- لوله گوارشی به سه بخش جلویی، میانی و عقبی تقسیم می‌شود که هر کدام اندام‌های خاصی را تشکیل می‌دهند. برای مثال:
- بخش جلویی: دهان، مری، معده و بخشی از روده کوچک.
- بخش میانی: بقیه روده کوچک و بخش ابتدایی روده بزرگ.
- بخش عقبی: بقیه روده بزرگ و راست‌روده.
- لوله گوارشی به سه بخش جلویی، میانی و عقبی تقسیم می‌شود که هر کدام اندام‌های خاصی را تشکیل می‌دهند. برای مثال:
- هفته ۷ تا ۱۰ بارداری:
- اندام‌هایی مانند کبد، پانکراس و معده شروع به شکل‌گیری می‌کنند و لوله گوارشی به تدریج پیچ می‌خورد و به فرم نهایی خود نزدیک می‌شود.
- سه‌ماهه دوم:
- سیستم گوارش جنین فعال‌تر می‌شود؛ جنین شروع به بلعیدن مایع آمنیوتیک می‌کند که به تمرین کارکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.
- حرکات روده‌ای و تولید اولین مدفوع (مکونیوم) آغاز می‌شود.
- سه‌ماهه سوم:
- سیستم گوارش تقریباً تکامل یافته و آماده عملکرد در خارج از رحم است. با این حال، برخی از عملکردها مانند تولید آنزیم‌های گوارشی کامل‌تر پس از تولد به بلوغ می‌رسند.
بنابراین، سیستم گوارش از هفته‌های ابتدایی بارداری شروع به تشکیل می‌کند و تا پایان بارداری به تکامل کامل نزدیک می‌شود.
زمان تشکیل کلیه ها در جنین
کلیه جنین مسوول تعادل آب و الکترولیت تا هنگام تولد نیست و از هفته ۹ – ۱۲ حاملگی ادرار تولید می کند.
- درکلیه جنین عملکرد توبول تحتانی و فوقانی نابالغ است که قابلیت آن در تنظیم سدیم و اسید را معیوب می سازد.
- ادرار جنین یک قسمت اعظم از حجم مایع آمنیون است. اولین علت ( اولین علت اولیگوهیدرامینوس و آژنزی یا اختلال عملکرد کلیوی است).
برای مطالعات بیشتر در مورد روند بارداری و مراقبت های لازم در این دوره می توانید مقالات مراقبت های قبل از زایمان و نقش لاپاراسکوپی در درمان وتشخیص ناباروری را مطالعه فرمایید.
مراقبت در بارداری
زمان تشکیل سیستم عصبی مرکزی در جنین
- سیستم عصبی مرکزی در تمام طول حاملگی، نوزادی و حتی بزرگسالی رشد می کند.
- قسمتی از بلوغ عصبی را می توان به وسیله پیگیری حرکات جنین پایش کرد. این حرکات پرشی و اساسی بین هفته های ۲۰-۱۰ می باشند و از اواسط حاملگی به بعد هماهنگ تر می شود .
- در هفته ۱۰ جنین قادر به بلعیدن می شوند. حرکات تنفسی از هفته ۱۶-۱۴ و مکیدن اولیه تا هفته های ۲۴ ایجاد می شود.
- گوش ها و چشم ها عملکرد اولیه از هفته ۲۶ و ۲۸ دارند.
چگونگی گردش خون جنین
گلبول های قرمز نخستین بار در جزایر خونی ساک زرده شکل می گیرند. از هفته ۱۲ حاملگی کبد بیشترین میزان RBC را تولید می کند طحال و مغز استخوان با این فعالیت به تدریج سازش می یابند به طوری که در پایان ۹۰٪ RBCها در مغز استخوان شکل می گیرد.
هموگلوبین F از دو زنجیره الفا و دو زنجیره بتا تشکیل می شود که هموگلوبین غالب جنین است. تمایل اکسیژن بیشتر نسبت به هموگلوبین A (مادرل) بزرگسال داشته وعلظت بیشتری دارد. این عوامل سبب انتقال اکسیژن جفتی از مادر به جنین است.
در هفته ۸ ماهگی لکرسیت ها در جریان خون جنینی ظاهر می شوند گرچه این سلول های پلاسمایی جنین در حال رشد می توانند مقدار کمی igM و حتی IgG در داخل طحال و غدد لنفاوی تولید کنند ولی تولید IgA و IgD تا نخستین هفته پس از تولد شروع نمی شود. آنتی بادی غالب در جنین IgG مادری است که از هفته ۱۶ از جفت عبور می کند .
کلام آخر
با توجه به توضیحات ذکر شده تصویر بهتری از چگونگی شکل گیری جنین و اجزای تشکیل دهنده آن خواهید داشت . آگاهی در این زمینه می تواند در مراقبت های بهتر به والدین کمک نماید .
